Άκουγα συχνά από τους παλιούς Ρεθεμνιώτες, που έζησα, για την αίθουσα των Τριών Ιεραρχών. Κι ένα πρωινό που μου έκανε ξενάγηση στην παλιά πόλη ο αείμνηστος Χριστόφορος Σταυρουλάκης τον παρακάλεσα να με οδηγήσει εκεί.
«Είμαστε εδώ» μου είπε αλλά εγώ τον κοίταξα απορημένη, γιατί δεν έβλεπα παρά μόνο τη Μητρόπολη, το ναό των Εισοδίων.
Και τότε μου εξήγησε αυτά που μας διασώζει σήμερα με γλαφυρή περιγραφή η χαρισματική πένα του Κωστή Η. Παπαδάκη, που με τους μαθητές του μας έδωσαν το πολύτιμο βιβλίο για το Ρέθυμνο από το 1900 μέχρι το 1950.
Εκεί (στη σελίδα 193) διαβάζουμε ότι η αίθουσα των Τριών Ιεραρχών ήταν στη νότια αυλή του ναού που βρίσκονταν οι τάφοι των επισκόπων κι ήταν μεγαλοπρεπής και μοναδική εκείνη την εποχή για εκδηλώσεις.
Κέντρο Ηνωμένων Σωματείων
Θα πρέπει να κτίστηκε το 1836 αν κρίνουμε από μια ομιλία του Μιχαήλ Πρεβελάκη στα επίσημα εγκαίνια της την πρώτη Φεβρουαρίου 1936 ως Κέντρου των Ηνωμένων Σωματείων της πόλεως Ρεθύμνης «Οι τρείς Ιεράρχες». Εκεί, ο αείμνηστος συμπολίτης, κάνει λόγο για την εκατονταετηρίδα από τη λειτουργία της αίθουσας.
Στο χώρο αυτό στεγαζόταν αρχικά το Αρρεναγωγείο, δηλαδή το 1ο Γυμνάσιο Αρρένων. Ονομάστηκε «Aίθουσα Πρίγκηπος Γεωργίου» επί Κρητικής Πολιτείας. Κι ο λόγος επειδή εκεί είχαν υποδεχτεί οι Ρεθεμνιώτες τον πρίγκιπα όταν επισκέφθηκε για πρώτη φορά το Ρέθυμνο του αφιέρωσαν και την αίθουσα. Σε κεντρικό μάλιστα σημείο δυτικά υπήρχε και σχετική επιγραφή.
Με μικρες συνδρομες
Ο Νίκος Β Δρανδάκης μας πληροφορεί ότι η αίθουσα των Τριών Ιεραρχών, κτίστηκε το 1840 με τη συνδρομή των χριστιανών κατοίκων της πόλης.
Είναι ένα χρήσιμο για τον ερευνητή το κείμενο που δημοσιεύτηκε στις 5 Φεβρουαρίου 1947 και μου το έδωσε από το αρχείο του ο συνταξιούχος βιβλιοθηκονόμος κ. Γιάννης Δογάνης.
Εκεί αναφέρει ο Ν. Β. Δρανδάκης, χρησιμοποιώντας αψεγάδιαστα τη γλώσσα της εποχής, ότι σε παλαιό κατάστιχο των σχολείων Ρεθύμνης είχε βρει γραμμένα τα έσοδα και τα έξοδα που χρειάστηκαν για την ανέγερση του Αλληλοδιδακτικού Σχολείου της αίθουσας των Τριών Ιεραρχών.
Οι δαπάνες ήταν κατά κατηγορία (κτιστική, ξυλική, καρφική, μαραγκική) με λεπτομερή ανάλυση για το είδος, τα ποσό και τις τρέχουσες αξίες των υλικών που χρησιμοποιήθηκαν.
Μεγαλύτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει για το μελετητή η αναγραφή των εσόδων. Από εισφορές ως επί το πλείστον είχαν συγκεντρωθεί 8.792,10 γρόσια, αλλά οι δαπάνες ήταν πολλές έφταναν περίπου τα 15.014,32 και για να τα συμπληρώσουν, όπως αναγράφεται στον απολογισμό, κατεβλήθησαν από το Ταμείο των Σχολείων 6.222,22 γρόσια.
.jpg)
Kι ένας γενναιόδωρος απόδημος
Στον έρανο που έγινε συνεισέφεραν 80 άτομα. Ανάμεσά τους ο Λάμπης Νικόδημος και ο Ηγούμενος Ασωμάτων. Ήταν κι ένας απόδημος ο Ν.Ε. Χιονάκης που έστειλε από το εξωτερικό χρήματα και τα κατέθεσε η μητέρα του. Ίσως ο αριθμός των δωρητών να φαίνεται μικρός, αλλά εκείνη την εποχή ήταν περιορισμένος ο χριστιανικός πληθυσμός της πόλης.
Η προθυμία πάντως κι αυτών των ολίγων είναι συγκινητική, γιατί δεν πρόκειται για εύπορους που έδωσαν στον έρανο από το περίσσευμά τους. Ανάμεσα στους 77 υπόλοιπους καταθέτες ήταν χαλκιάδες, ψωμάδες, ταβερνιάρης, ρολογάς, φαναρτζής, γοβατζής, παπουτσής, φελουτζής, κτίστης, και ο «Μανουήλ μαραγκός, κάλφας, Σκεπασθιανού».
Συγκινητική η εισφορά και από εκείνους που πρόσφεραν προσωπική εργασία.
Ο Χατζή Γιώργης Βεβελάκης για παράδειγμα έλαβε 434.15 γρόσια για την κατασκευή των ημικυκλίων, αλλά και συνεισέφερε 150 γρόσια για την οικοδομή του κτιρίου.
Επικεφαλής βέβαια ήταν ο δεσπότης Καλλίνικος. Κι είχε προσφέρει γενναιόδωρα μάλιστα 500 γρόσια όταν οι μεγαλέμποροι δεν είχαν δώσει περισσότερα από 400-450 γρόσια. Μόνο ο Χιονάκης, ο απόδημος που προαναφέραμε, είχε δώσει το μεγαλύτερο ποσόν που ήταν 1.150 γρόσια.
Έτσι καταλήγει ο Ν. Δρανδάκης κτίστηκε η αίθουσα των Τριών Ιεραρχών που «δεν ήταν μόνο μια φωτοδότις εστία των πρώτων γραμμάτων δια τους υποδούλους πατέρας μας, αλλ' έβλεπε και ημέρας μεγαλυτέρας δόξης, όταν οι τοίχοι της εδονούντο από τον φιλόπατριν ενθουσιασμόν ομιλητών, οίτινες εξύμνουν την θυσίαν των ηρώων του Αρκαδίου, κατά το εν αυτή τελούμενον μνημόσυνόν των».
Εκεί και τα συσσίτια
Εκεί γίνονταν λοιπόν όλες οι εκδηλώσεις.
Όπως διαβάζουμε στη σελίδα 332 της «Νέας Χριστιανικής Κρήτης» (τ.25/1984), που εκδίδει η Μητρόπολη Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου εκεί οι Ρεθεμνιώτες παρακολούθησαν την πρώτη, επιτυχημένη θεατρική παράσταση από ερασιτέχνες ηθοποιούς, μέλη του συλλόγου «Μούσαι», που δόθηκε το απόγευμα της 4ης Δεκεμβρίου 1885, ημέρα της εορτής της Αγίας Βαρβάρας, για την αποπεράτωση εκκλησίας αφιερωμένης σ' αυτήν ως προστάτιδας της πόλεως Ρεθύμνου, με το θεατρικό έργο του Τιμολέοντος Αμπελά (Δικαστικού 1850-1926) Κρήτες και Ενετοί εμπνευσμένο από τη Βενετοκρατία στην Κρήτη.
Και αργότερα, στέγαζε τα συσσίτια που θεράπευαν την πείνα τόσων μικρών παιδιών.
Εκεί τώρα μέχρι το 1884 λειτούργησε και το «αλληλοδιδακτικό σχολείο», με 250 μαθητές στο οποίο δίδαξε ο Εμμανουήλ Λουρωτός από το Νευς Αμάρι που περιγράφει και λεπτομερώς την αίθουσα εσωτερικά.
Πάνω από την έδρα ήταν αναρτημένη η εικόνα των Τριών Ιεραρχών και γύρω από αυτή με καλλιγραφικά γράμματα υπήρχε η φράση «αρχή Σοφίας Φόβος Κυρίου». Κάτω από την εικόνα, σε ιδιαίτερο πλαίσιο, υπήρχαν τα γράμματα του αλφαβήτου, κεφαλαία και πεζά, σε κανονική γραφή και καλλιγραφημένα οι αριθμοί 1-10 και τα ρητά «εφόδιον από νεότητος εις γήρας αναλάμβανε Σοφίαν» και « Εις τόπος δια καθένα πράγμα εις τον τόπον του».
Πιο κάτω είχε κρεμαστεί ο πίνακας του σχολείου. Δεξιότερα ήταν το ερμάριο με τα είδη γραφικής ύλης, τα διδακτικά βιβλία και το πολυτελές χρυσόδετον βιβλίο των «βραβεύσεων», όπου αναγράφονταν τα ονόματα των βραβευμένων μαθητών. Ποιος ξέρει που να βρίσκεται αυτό… Θα είχε σίγουρα ενδιαφέρον για τους απογόνους των βραβευθέντων.
Ψηλά στις δύο πλευρές της αίθουσας ήταν σχεδιασμένα από τον Κωνσταντίνο Ψαρουδάκη, σχήματα της Γεωμετρίας και της Αστρονομίας. Στον απέναντι από την έδρα τοίχο, ήταν γραμμένες με ωραία γράμματα δυο από τις δέκα εντολές, αλλά δεν μας αναφέρει η περιγραφή ποιες ήταν ακριβώς αυτές. Και από κάτω ήταν η φράση: «Εν ταύταις ταις δυσίν εντολαίς όλος ο νόμος και οι προφήται κρέμανται».
Λεπτομερείς περιγραφές
Περισσότερες και χαριτωμένες λεπτομέρειες αναφέρονται στο βιβλίο του Κωστή Η. Παπαδάκι, «Ρέθυμνο 1900-1950» (σελ. 193-196).
Μια ενδιαφέρουσα επίσης περιγραφή για το χώρο γύρω από τη Μητρόπολη και φυσικά για την αίθουσα των Τριών Ιεραρχών κάνει στην κ. Μαρία Τσιρομονάκη, ο Μανούσος Ψαρουδάκης που περιέχεται αυτολεξεί στο βιβλίο του Κωστή Η Παπαδάκη. Έχουμε επίσης περιγραφές όπως αυτή του π. Χαραλάμπου Καμηλάκη, μια ακόμα του Ν.Β. Δρανδάκη και φυσικά την πρώτη εκείνη του Εμμανουήλ Λουρωτού.
Μάχη για να κρατηθεί η αίθουσα
Το 1947, που έγραφε ο Δρανδάκης το σημείωμα στον τύπο για τις δωρεές με τις οποίες κτίστηκε η αίθουσα των Τριών Ιεραρχών, θα πρέπει να ήταν ετοιμόρροπη και μάλιστα όπως ανέφερε χαρακτηριστικά ο συντάκτης του ενδιαφέροντος αυτού άρθρου, από την μία πλευρά κινδύνευε να γκρεμιστεί. Και αναρωτιόταν ο άνθρωπος μέχρι πότε θα χρησιμοποιούσαν την αίθουσα για σκοπούς αλλότριους από εκείνους για τους οποίους ιδρύθηκε, από τη στιγμή μάλιστα που είχε περάσει η κατοχή και θα μπορούσαν τα συσσίτια του Δημοτικού Σχολείου να στεγαστούν σ' αυτό.
Τον ενοχλούσε το γεγονός ότι χρησιμοποιούσαν την αίθουσα μόνο για τα συσσίτια και δεν την άφηναν ελεύθερη για τις πνευματικές ανάγκες της πόλης.
«Είναι καιρός, ανέφερε χαρακτηριστικά, η αίθουσα απαλλασσόμενη των οχλήσεών των να αποδοθεί εις την θεραπείαν πνευματικών αναγκών της πόλεως. Χάριν τούτων εκτίσθη»
Όπως διαβάζουμε όμως στο βιβλίο «Ρέθυμνο 1900-1950» η αίθουσα διατηρήθηκε μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 60.
Ο αξέχαστος συμπολίτης και κορυφαίος εκπρόσωπος του πνευματικού Ρεθύμνου Πολύβιος Β. Τσάκωνας, έδωσε μάχες για να διατηρηθεί η αίθουσα σαν ιστορικό μνημείο από σεβασμό στην τοπική παράδοση και ιστορία. Και επαναλάμβανε τις σημαντικές εκδηλώσεις που είχαν γίνει εκεί.
«Στην αίθουσα αυτή, σημειώνει χαρακτηριστικά, τα πρώτα χρόνια μετά την απελευθέρωση δίνονταν όλες οι μεγάλες κοσμικές συγκεντρώσεις επίσημες και μη. Εδώ έγινε και η δεξίωση κατά την άφιξη του πρίγκιπα, της οποίας το όνομα της είχε δοθεί για ένα διάστημα (αίθουσα Πρίγκηπος Γεωργίου») («Σεβαστείτε την παράδοσιν» Κρητική Επιθεώρησις 15/2/1962).
Κάθετος ο δήμαρχος
Κάθετος όμως ο τότε δήμαρχος Στυλιανός Ψυχουντάκης, αναφέρει σε απάντησή του ότι «κατόπιν τροποποιήσεως του σχεδίου της πόλεως άπαν το τετράγωνον ένθα ευρίσκεται ο ναός της Μητροπόλεως πλην αυτού, εχαρακτηρίσθη ως πράσινον και, επομένως, άπαντα τα λοιπά κτίσματα ρυμοτομούνται προς απελευθέρωσιν του ναού και των γύρωθεν αποπνικτικών ισταμένων κτισμάτων προς δημιουργίαν πνεύμονος εις το σημείον τούτο της παλαιάς πόλεως» (Κρητική Επιθεώρησις 29/3/1962).
Έτσι κατεδαφίστηκε η ιστορική αίθουσα των Τριών Ιεραρχών το 1962, αλλά έμεινε στη μνήμη των παλιών Ρεθεμνιωτών σαν ο χώρος που έτρεφε πνευματικά κάποιους καιρούς τους Ρεθεμνιώτες και υλικά τον καιρό της Κατοχής δεκάδες παιδιών όταν η πείνα θέριζε σε άλλες περιοχές.
